Araştırma Altyapıları

Ülkemizin bilim, teknoloji ve yenilik kapasitesinin geliştirilmesine verilen önem doğrultusunda Onuncu Kalkınma Planının (2014-2018) ana eksenlerinden biri “Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme” olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda, Ar-Ge ve yenilik politikalarının temel amacı, teknoloji ve yenilik faaliyetlerinin özel sektör odaklı artırılarak faydaya dönüştürülmesi, yeniliğe dayalı bir ekosistem oluşturularak araştırma sonuçlarının ticarileştirilmesi ve markalaşmış teknoloji yoğun ürünlerle ülkemizin küresel ölçekte yüksek rekabet gücüne erişmesine katkıda bulunulması olarak tespit edilmiştir. Özel sektörün yenilik yapma yeteneğinin artırılması, araştırmacı insan gücünün geliştirilmesi, araştırma sonuçlarının ticarileştirilmesi, araştırma desteklerinin etkinliğinin artırılması ile araştırma altyapılarının etkin kullanımının sağlanması bu kapsamda öne çıkan politika alanlarını teşkil etmektedir.

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin çoğunluğunda kamunun Ar-Ge ve yenilik ekosistemini desteklemek amacıyla odaklandığı en önemli politika araçlarından biri araştırma altyapılarının kurulması ve geliştirilmesidir. “Araştırma altyapısı” terimi genel olarak bilim topluluklarının faaliyet alanlarındaki ileri düzey çalışmaları için kullandıkları makine-teçhizat ve bunların içinde bulunduğu binalar için kullanılmaktadır. Bu tanım makine ve cihazların yanı sıra bilgi ve iletişim teknolojisi imkânlarını ve araştırmacılar, teknisyenler, çalışma usulleri gibi insan ve bilgi temelli sermayeyi de kapsamaktadır. Büyük ölçekli araştırma birimleri (teleskoplar, parçacık hızlandırıcılar, araştırma gemileri gibi) yanında fiziksel olarak değişik yerlerde kurulan ve/veya sanal bir yapıya sahip araştırma imkânları da (yüksek başarımlı hesaplama ve bilgi ağları gibi) araştırma altyapıları tanımı kapsamında değerlendirilmektedir.

Kamu tarafından kurulan veya kurulmasına katkıda bulunulan araştırma altyapılarının bilgi üretimi ve teknoloji geliştirilmesi kapsamında oynadığı rol giderek artmaktadır. Değişik kesimlerden paydaşları bir araya getirerek toplumun karşılaştığı sorunlara çözüm bulma ve yeni fırsatları değerlendirme hususunda önemli bir araç olan araştırma altyapıları bilim topluluklarının şekillenmesi ve işbirlikleri kurulmasının yanı sıra nitelikli insan gücünün çekilmesi ve üretilen bilginin özel sektörle paylaşılmasına da önemli katkılar sağlamaktadır.

Bilimsel ve teknolojik gelişmeler ile araştırmaların sınırlarının genişlemesi, araştırma altyapılarının daha karmaşık sistemler içermesine ve daha pahalı yatırımlar haline gelmesine neden olmaktadır. Bu durum, söz konusu yatırımların daha verimli ve etkin kullanılması ihtiyacını doğurmakta ve ortak kullanımın mümkün olduğu yapılar kurulmasının önemini artırmaktadır. Bu kapsamda ülkeler, bölgesel ve küresel ortaklıkların geliştirilmesi yönünde çalışmalar yürütmektedir.

Türkiye’de Araştırma Altyapıları

Bilimsel ve teknolojik gelişmede oynadığı rolün önemi göz önüne alınarak,  2000’li yıllardan itibaren üniversiteler ile kamu kurum ve kuruluşları bünyesinde, ulusal ve bölgesel önceliklerle uyumlu, kamu ve özel sektörün ihtiyaçlarını göz önüne alan araştırma altyapılarının kurulması ve geliştirilmesi yatırım programları kapsamında desteklenmektedir. . Yatırım programları kapsamında “tematik araştırma laboratuvarları” ve “merkezi araştırma laboratuvarları” olmak üzere iki tür araştırma altyapısı desteği verilmektedir:

Tematik araştırma laboratuvarları, belli bir bilimsel alanda uzmanlaşmış ve bu alanda ulusal ve bölgesel düzeyde araştırma faaliyeti yürütme kapasitesine sahip araştırma birimleridir. Bu altyapılar aracılığıyla ileri düzeyde araştırma yapma imkânı oluşturulması, araştırmacı insan kaynağının nicelik ve nitelik yönünden geliştirilmesi ve üniversite-sanayi işbirliğine katkı sağlanması amaçlanmaktadır. Bu araştırma altyapıları ağırlıklı olarak sağlık, havacılık ve uzay, bilgi ve iletişim, makine-imalat, savunma ve nanoteknoloji alanlarında faaliyet göstermektedir.

Merkezi araştırma laboratuvarı destekleriyle ise devlet üniversitelerinin farklı birimlerinin araştırma altyapısı ihtiyacının ortak olarak karşılandığı laboratuvarlar oluşturulmaktadır. Bu laboratuvarlar kişilerin veya bölümlerin kontrolü altında olmayan ve bütün araştırmacıların kullanımına açık nitelikte tasarlanmış, amacı daha fazla sayıda nitelikli personel çekerek araştırma kültürünü yaygınlaştırmak ve üniversite-özel sektör işbirliğinde somut projeler geliştirilmesine katkıda bulunmaktır.